Pilica - historia

Ruiny prywatnego zamku rycerskiego położone na stoku wzniesienia na lewym brzegu Pilicy, na zachód od miasta.

A oto dzieje  zamku w Pilicy, przebudowanego później na pałac o charakterze obronnym, które wiążą się  z pobliskim zamkiem Smoleń. Pierwotnie w miejscu pałacu znajdowała się obronna siedziba rodu Toporczyków, którzy od nazwy miejscowości zaczęli się nazywać Pileckimi. Od nich dobra smoleńsko-pilickie kupili w 1569 roku Padniewscy herbu Nowina. P siedmiu latach Filip Padniewski przekazał je swemu bratankowi kasztelanowi oświęcimskiemu, Wojciechowi Padniewskiemu.  Jednak ze względu na zły stan murów kasztelan nigdy nie zamieszkał na zamku, lecz w folwarku u jego podnóża. Wkrótce stracił on zainteresowanie Smoleniem i przystąpił do budowy nowego zamku w Pilicy (1602 – 1610). Na miejsce posadowienia wybrał ładne wzgórze w płd.-zach. części tej miejscowości.

Około 1610 roku kasztelan oświęcimski Wojciech Padniewski przeniósł się z zamku Smoleń i zamieszkał w nowej późnorenesansowej rezydencji w stylu włoskim.  Po wygaśnięciu rodu Padniewskich kolejnym właścicielem był Jerzy Zbaraski, który dokończył budowę, a następnie właścicielem stał się Konstanty Wiśniowiecki, przez małżeństwo z córką którego Heleną, zamek jako posag objął w posiadanie po 1636 roku starosta piotrkowski Stanisław Warszycki z Dankowa. On to rozbudował pałac, a w 1651 roku znacznie wzniósł potężne fortyfikacje otaczające zamek, w tym sześć murowanych bastionów z kazamatami połączonych murami kurtynowymi otoczonymi fosą o szerokości 20 metrów, dzięki czemu zamek stał się nowoczesną jak na ówczesne czasy twierdzą. Pomimo tego w 1655 roku na krótko zespół zamkowy został zajęty przez wojska szwedzkie, lecz wkrótce został odzyskany, a szkody usunięte.

W 1705 roku wojska szwedzkie ponownie zajęły zamek. W 1731 roku ostatnia z rodu Warszyckich, Emerencjanna Pociejowa sprzedała zamek Marii z Wesslów Sobieskiej (wdowie po królewiczu Konstantym Sobieskim), która następnie przebudowała pałac w stylu barokowym. W roku 1753 przekazała Pilicę bratankowi Teodorowi Wesslowi i wstąpiła do klasztoru Sakramentek w Warszawie. W 1852 roku pałac kupił Krystyn August Moes, który rozpoczyna remont, po którym jednak pałac spłonął w pożarze. W 1874 roku ruinę kupił słynny przemysłowiec Leon Epstein, który wyremontował pałac i nadał mu styl neorenesansowy, a fortyfikacje ozdobił w stylu romantycznym. W 1880 roku Epsteinowie opuścili Pilicę i przenieśli się do Krakowa, a do 1887 roku majątkiem kierowali zarządcy, po czym zapadła decyzja o sprzedaży zespołu zamkowego.

W 1908 roku od Pelagii z Dziewulskich (wdowy po Zdzisławie Puchale) pałac i okoliczne majątki kupił inżynier Kazimierz Arkuszewski, którego potomkowie byli właścicielami zamku do 1945 roku.

Z początkiem II wojny światowej w pałacu przebywały rodziny generałów: Sosnowskiego, Bortnowskiego i Unruga.

Od końca 1942 do wiosny 1944 r. na zamku stacjonował pluton zmotoryzowanej żandarmerii - Gandarmerie Mot-Zug 63 pod dowództwem lejtnanta von Kreske. Pluton ten pod murami zamku rozstrzelał ok. 80 Polaków i ok. 70 Żydów. W 1945 roku odebrano majątek Arkuszewskim, a pałac przeznaczono na dom dziecka dla dziewcząt, a w latach 80. XX w. zakładu poprawczego dla młodzieży. W latach 1960-1962 konserwowano częściowo pałacowe wnętrza. W 1989 r. - obiekt przeszedł w ręce Barbary Johnson Piaseckiej, która postanowiła w końcu odnowić zamek, jednakże pojawinie się potomków dawnych właścicieli - Arkuszewskich, którzy domagają się jego zwrotu, przerwało prace. Rozpoczął się proces, który prawdopodobnie trwa nadal, a zamek niszczeje. Pani Piasecka chciała utworzyć z pałacu swoją rezydencję z udostępnioną do zwiedzania galerią malarską.