Siewierz - historia

Ruiny zamku książęcego, poźniej biskupiego, położone wśród podmokłych łąk na prawym brzegu rzeki Czermy, wschodnia część miasta.

Początkowo w Siewierzu będącym od XIII wieku siedzibą kasztelanii mieściła się warownia siedziba kasztelana prawdopodobnie usytuowana przy osadzie położonej wokół zachowanego do dziś romańskiego kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (obecnie cmentarz parafialny przy drodze szybkiego ruchu na Katowice). Znane są imiona dwóch pierwszych kasztelanów, byli to Jaksa i Wawrzyniec.

Po nadaniu praw miejskich Siewierzowi (ok. 1276 r.), nowo lokowane miasto założono 2 km na północ od dawnego grodu. Prawdopodobnie wówczas w zakolu rzeki Czarnej Przemszy pośród jej rozlewisk i bagien, które stanowiły naturalny czynnik obronny, wzniesiono nową drewniano–ziemną siedzibę kasztelanów. Usytuowana była ona na sztucznej wyspie usypanej z ziemi i wzmocnionej drewnianymi palami.

Początki murowanego zamku nie zostały do tej pory jednoznacznie ustalone. W stosunkowo nielicznej literaturze popularnonaukowej błędnie datuje się jego powstanie na XV w. Prowadzone od 2001 r. badania historyczne (mgr Artur Rok) wykazały istnienie murowanego zamku na początku 2 poł. XIV w. Przypuszcza się, że pierwsza murowana faza gotyckiego zamku powstała już za panowania książąt bytomskich w 1 połowie XIV w. Nie można również wykluczyć przeciągnięcia się prac budowlanych na wczesne lata panowania książąt cieszyńskich. Dalsze badania historyczne oraz archeologiczne powinny ostatecznie wyjaśnić kwestię początków tej warowni.

Pierwszym elementem murowanym był cylindryczny stołp o średnicy 9 metrów. W miejsce wału powstał mur obwodowy. Jedyna brama znajdowała się wówczas w południowej części murów. Później przebito nową bramę od strony przeciwległej (północnej), którą zabezpieczyła postawiona w XVI w. kamienno-ceglana baszta.

W 1443 księstwo siewierskie wraz z zamkiem i miastem wykupił od zadłużonego księcia Wacława I cieszyńskiego, biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Po kilkuletnim sporze z innymi książętami śląskimi, biskupi krakowscy na mocy dokumentu księcia cieszyńskiego Wacława I, przyjęli świecki tytuł książąt siewierskich, a Księstwo Siewierskie stało się prawie niezależnym organizmem politycznym z własnym wojskiem, sejmem, monetą, surowym sądem, szlachtą. Zamek zaczął pełnić rolę administracyjnej i politycznej siedziby Księstwa Siewierskiego.

W XVI wieku biskupi rozbudowywali zamek nadając mu wystrój renesansowy. Pracowali nad nim po kolei: Jan Konarski, Piotr Tomicki, Jan Latalski, Franciszek Krasiński.

Książę biskup Piotr Tomicki kazał rozebrać gotycki stołp, a materiał z niego posłużył do budowy nowych mieszkalnych skrzydeł zamku w części zachodniej i reprezentacyjnego budynku południowego. Nadało to kompleksowi charakter renesansowej rezydencji z dziedzińcem otoczonym drewnianymi gankami.

W 1575 książę – biskup Franciszek Krasiński umocnił zamek, przystosowując go do wykorzystywania broni palnej. Dodany został dodatkowy mur zewnętrzny, zaś przestrzeń między nim a bryłą zamku wypełniono ziemią. Stworzyło to taras artyleryjski, który otrzymał w wyposażeniu w 10 dział. Brama została umocniona ciekawym barbakanem. Mury oblewała fosa i wody Czarnej Przemszy. W czasie potopu szwedzkiego księstwo siewierskie nominalnie pozostawało neutralne, jednak na zamku przebywały oddziały hetmana Stefana Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów do jego zajęcia.

Kolejnej przebudowy dokonano na przełomie XVII i XVIII w. z inicjatywy biskupów: Jana Małachowskiego i Konstantego Felicjana Szaniawskiego. W czasie tej przebudowy basztę przy bramie podwyższono i zwieńczono barokowym hełmem z cebulą i latarnią. Ponadto wybudowano wschodnie skrzydło zamku. Forma ogólna nadana wówczas kompleksowi zachowana została w ruinie do dzisiaj. Z czasem zamek zaczął jednak chylić się ku upadkowi.

W 1790 Sejm Wielki zlikwidował księstwo siewierskie wcielając je do Rzeczypospolitej. Opuszczony w 1790 r. przez księcia biskupa Feliksa Pawła Turskiego zamek od tamtej pory popada w ruinę. Jeszcze w czasie wojen napoleońskich był wykorzystywany militarnie. Jednak od 1807 r. przez cały XIX wiek pozostał niezamieszkany.

Prace zabezpieczające

W latach 50. i 70. XX wieku rozpoczęto prowadzone z przerwami prace mające na celu zabezpieczenie budowli. Wznowiono je w 1999 r. zmierzając do zachowywana zamku w stanie tzw. trwałej ruiny. Z historycznych elementów zachowały się w pełni – wsparte trójskokowymi przyporami – zewnętrzne mury skrzydeł mieszkalnych (z wyjątkiem ściany południowej), dwa pełne fragmenty ścian skrzydeł mieszkalnych od strony dziedzińca, baszta nad bramą główną, barbakan, fragmenty oryginalnej kamieniarki (kolumny, futryny okien) oraz XVI-wiecznych murów obronnych. Jedynym do tej pory zrekonstruowanym (w latach 70.) większym elementem zamku jest fragment przyziemia skrzydła wschodniego (od strony dziedzińca).

Historia w pigułce - kalendarium

1125 r., pierwsza wzmianka o zamku - drewniany zamek pośród rozlewisk Czarnej Przemszy
1337 r. - od księcia bytomskiego Władysława zamek kupił książę cieszyński Kazimierz I
1359-1368 - zamek był w posiadaniu księcia Bolka II Świdnickiego,
1367 osobiście przebywał tu Bolko II Świdnicki  wraz ze swoim dworem.
1444 r. - zakończono transakcję kupna zamku przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego od księcia cieszyńskiego Wacława I.
1450 r. - zamek odparł szturm wojsk księcia na Toszku – Przemysława
1452 r. - kolejne próby zdobycia zamku podjął książę  opolski Bolko, a rok później ponownie Przemysław, jednak bez rezultatu
1503-1524 - biskup Jan Konarski wzniósł basztę ogniową i pierwsze fortyfikacje ziemne przystosowane do użycia broni palnej
1524-1537 - biskup Piotr Tomicki wyburzył stołp i wybudował od południa nieistniejący już dziś renesansowy gmach w kształcie litery L i podparł go przyporami
1574 r. - biskup Franciszek Krasiński postawił barbakan oraz otoczył zamek dodatkowym pierścieniem tzw. muru parkanowego, tworząc taras dla artylerii
1625 r. - na zamku rozpoczął działalność słynący z surowości Trybunał Siewierski
1655 r. - zamek został zdobyty i ograbiony przez Szwedów. Stacjonował tu także oddział Stefana Czarnieckiego
1681-1689 - właścicielem zamku był biskup Jan Małachowski,
1720-1732 - kolejną przebudowę przeprowadził biskup Felicjan Szaniawski
1771 r. - podczas Konfederacji Barskiej na zamek przybył Kazimierz Puławski i zamierzał stawić tu opór rosyjskiemu generałowi Drewiczowi
Koniec XVIII w. - na mocy uchwały Sejmu Wiekiego księstwo siewierskie zostało włączone do Korony a zrujnowany zamek opuszczono
1970-75 - w ruinach przeprowadzono prace archeologiczne. Następnie obiekt był zamknięty na stałe
1998-2002 - kolejne prace archeologiczne
2007 r. - rozpoczęto kolejne prace archeologiczne a także adaptacyjne.
2008 r. - na wieży zamkowej utworzona została platforma widokowa i obiekt został regularnie otwarty dla turystów. Następnie zrekonstruowano most zwodzony