Bydlin - historia

Na niewielkim wzgórzu św Krzyża, leżącym na płn od wsi Bydlin, znajdują się ruiny niewielkiego zamku-kościoła.

Powstanie niewielkiego zameczku w Bydlinie z uwagi na brak jakichkolwiek źródeł ginie w mrokach dziejów, trudno więc o jednoznaczne określenie, kiedy oraz przez kogo obiekt został zbudowany. Spotkać można również nawet opinię, że warownia ta nigdy nie była zamkiem i od początku do końca pełniła przede wszystkim funkcje sakralne.

Pierwsze wzmianki na temat zamku sięgają końca XIV wieku, 1398 roku. Na wysokim, skalistym wzgórzu wzniesiono wtedy warownię – wieżę obronną. Swoją pierwotną funkcję pełniła przez około dwieście lat. Jego właścicielami byli wtedy Pełka i Niemierza, bratankowie Niemierzy herbu Śmiara, któremu czasami przypisuje się fundację murowanego założenia. Według niektórych badaczy fortyfikacja przez pewien czas należała też do jednego z nieślubnych synów króla Kazimierza Wielkiego i kobiety o imieniu Cudka. Mężczyźni ci mieli na imię: Jan, Niemierza i Pełka, a zbieżność imion sugeruje, że być może wymienieni wcześniej bracia to właśnie kazimierzowscy synowie. To właśnie temu drugiemu przypisuje się często budowę warowni.

Do czasu, kiedy w XVI w. przeszedł na własność Bonerów, a następnie Firlejów, zamek miał około dwudziestu właścicieli. Na początku XVI w. Firlejowie dokonali przebudowy murów zamku na kościół. W okresie reformacji ok. 1570 r. Jan Firlej (ówczesny właściciel Bydlina) na krótki czas zamienił kościół na zbór kalwiński. W 1594 r. jego syn Mikołaj ponownie przeobraził świątynię na kościół katolicki pw. Świętego Krzyża, od którego nazwę przejęło obecnie całe wzgórze. W 1655 r. kościół zburzyli Szwedzi idący na Częstochowę. Kilkadziesiąt lat później został odbudowany przez Męcińskich. Pod koniec XVIII w. zamek został stopniowo opuszczony i uległ ruinie. Niestety częste rabunki doprowadziły zamek wkrótce do ostatecznego upadku. W 1800 nieznany autor odnotował jeszcze fakt istnienia w ruinach wysokiej wieży, górującej nad okolicą. Pod koniec XIX w. na stokach góry zamkowej istniała kopalnia galeny.

Na początku I wojny światowej, 17 listopada 1914 r., legioniści pod dowództwem komendanta Trojanowskiego okopali się, zajmując pozycje na wzgórzu zamkowym, a następnie ruszyli na stojące w Załężu wojska rosyjskie, rozpoczynając w ten sposób bitwę pod Krzywopłotami.

W 1989 roku podczas prowadzonych tutaj archeologicznych dokonano kilku ciekawych odkryć. Jednym z nich było odnalezienie fundamentów wieży bramnej oraz krypty grobowej z dwoma pojedynczymi grobami wykutymi w skale. Niestety, oprócz kilku fragmentów kości krypta nie zawierała nic ponadto, co świadczyłoby o jej wcześniejszym splądrowaniu. Natomiast w pobliżu murów natrafiono na średniowieczne monety. Były wśród nich między innymi solidy Zygmunta III z mennicy w Rydze oraz denar Ludwika Wegierskiego z około 1370 roku. Do innych znalezisk należy fragment ceramiki naczyniowej i kaflowej z XV- XVI wieku.