Herb Ostoja

Ostoja (Hostoja, Mościc, Ostojczyk) – polski herb szlachecki, noszący zawołania Hostoja i Ostoja. Używany przez kilkaset rodzin zamieszkałych głównie w ziemi krakowskiej, sandomierskiej, lubelskiej, łęczyckiej, sieradzkiej, poznańskiej, a także na Rusi i w Prusach Królewskich. Mimo, że ród Ostoi nie był reprezentowany w Horodle, herb pojawił się też na Litwie i Białorusi po 1413. Wedle legendy herbowej miał dać początek herbowi Przeginia.

Znany z pieczęci i zapisów z XIV wieku, przeszedł, przez błędy i niewiedzę autorów herbarzy, znaczną ewolucję wizerunku od średniowiecza do współczesności.

Opis herbu

Herb w wersji średniowiecznej różnił się znacznie od formy upowszechnionej w późniejszych czasach. Poniższy opis pochodzi od Józefa Szymańskiego:

W polu czerwonym, między dwoma półksiężycami złotymi barkami ku sobie w pas, takiż krzyż ćwiekowy.

W klejnocie między dwoma księżycami złotymi głowa smoka z szyją czarna, ziejąca ogniem czerwonym.

Labry czarne, podbite złotem.

Wersja powszechna od XVI wieku

Herb w wersji upowszechnionej od XVI wieku miał zmieniony klejnot i krzyż zastąpiony mieczem. Poniższa rekonstrukcja wyglądu pochodzi od Józefa Szymańskiego:

W polu czerwonym, między dwoma półksiężycami złotymi barkami ku sobie w pas, miecz o głowni srebrnej i jelcu złotym.

W klejnocie pięć piór strusich.

Labry czerwone, podbite złotem.

Historia herbu

Najwcześniejsze wzmianki

Na murze romańskiego kościoła w Wysocicach z XIII wieku wyryto znak kreskowy, który jest protoherbem herbu Ostoja. Jest to najstarsze znane przedstawienie godła tego herbu.

Znane są pieczęcie średniowieczne: 1358 – Czcibor, dziekan poznański, 1370 – Jakusz z Błociszewa, wojewoda lwowski, 1381 – Dobiesław z Koszyc, podsędek ziemski krakowski, 1456 – Jan Rokosz z Koszyc, sędzia ziemski krakowski, 1466 – Ścibor Poniecki przy akcie pokoju toruńskiego.

Najstarszy zapis sądowy pochodzi z 1383 roku (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki VIII s. 260 nr. 4730). W zapisie z 1402 pojawia się nazwa Mościc, zaś z 1420 – Ostoja. Określenie Ostojczyk wprowadza dokument z 1540 roku.

Legenda herbowa

Kasper Niesiecki przytoczył legendę o początku herbu Ostoja, wiążąc jego powstanie z walecznym i sprytnym pułkownikiem Ostoją. Co ciekawe, legenda ta, w przeciwieństwie do większości tego typu podań, nie tłumaczy precyzyjnie genezy godeł herbu:

Za panowania Bolesława Śmiałego (1058 – 1078) króla polskiego, gdy albowiem nieprzyjaciel wtargnął w granice polskie, wysłany przeciwko nim pułkownik, imieniem OSTOJA, w niewielkim ludzi do boju poczcie języka wziąwszy o zbliżającym się nieprzyjacielu, cicho się pod obóz podemknął i straż wyciął tak, że żaden z nich albo miecza, albo pętów nie uszedł. Jeden z pojmanych szukając łaski w swej niedoli u pomienionego Ostoi przyrzekł mu pod przysięgą, że mu miał dopomóc do większego zwycięstwa. Darowany tedy wolnością, prosto do swego obozu przypadł, tam nie wspominając o porażce swoich, jeszcze do tego nakłonił hetmana swego , że nowe posiłki straży pierwszej i daleko liczniejsze wysłał. O tych upewniony Ostoja, tak ich ze wszystkich oskoczył, że żaden szabli jego nie uszedł., dopiero z drugimi pobliższymi chorągwiami złączywszy się, nocą na obóz nieprzyjacielski uderzył, gdzie przestraszeni wszyscy, jedni pod miecz dostali, drudzy do pobliższych lasów, życie salwując, od goniących się i szukających poginęli. Za to tedy dzieło Ostoja i herbem tym nadany, i w znaczne dobra opatrzony, nawet i niewolnik, który mu do tego zwycięstwa dopomógł, tymże klejnotem i wolnością udarowany.

Warto tu wspomnieć iż legenda ta powstała zapewne w drugiej połowie wieku XVI. Nie znali jej ani Jan Długosz, Miechowita Kromer czy Bielski. Pierwszym który ową legendę zapisał był Bartosz Paprocki, w swoim dziele pt. "Ogród Królewski"[25] oraz w "Gniazdo Cnoty", legendy tej nie ma w największym z dzieł Paprockiego pt. "Herby Rycerstwa Polskiego" (w którym autor nawiązuje do opisu Długosza).

Znani herbowni

Rodziny takie jak Chełmscy, Błociszewscy, Ścibor-Bogusławscy, Gajewscy, Ścibor-Marchoccy, Ścibor-Rylscy, Ostaszewscy, Słuszkowie, Szyszkowscy, Uniechowscy wydały wiele wybitnych postaci. Oprócz nich, również pojedynczy Ostojczycy zapisali się w historii kraju. Należą do nich między innymi:

Duchowni:

Ścibor z Radzymina (zm. 1390) – biskup płocki 1390,

Ścibor – Stibor de minori Stiboric – arcybiskup egierski, Węgry ok. 1400,

Florian Hrebnicki (1684-1762) – arcybiskup połocki, metropolita kijowski (od 1748),

Łukasz Solecki (1827-1900) – biskup przemyski 1881-1900, profesor Uniwersytetu Lwowskiego,

Adam Kozłowiecki (1911-2007) – polski duchowny katolicki, jezuita, misjonarz działający głównie w Zambii, arcybiskup Lusaki, kardynał prezbiter,

Kazimierz Suchcicki – (ur. 8 listopada 1882 w Piotrowie, zm. w kwietniu 1940 w Katyniu) – polski ksiądz, dziekan Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, mianowany pośmiertnie na stopień generała brygady.

Franciszek Wojnar (ur. 28 grudnia 1837 w Trześniowie w powiecie brzozowskim, zm. 25 stycznia1896 w Jarosławiu) – duchowny, katecheta, c.k. profesor gimnazjalny.

Urzędnicy ziemscy:

Piotr z Krępy – kasztelan sandomierski (1260), uczestnik obrony Sandomierza. Należał on do Ostojczyków, ale ponieważ nie zachowały się żadne jego pieczęcie, nie wiemy czy używał Ostoi, czy jakiegoś znaku przedheraldycznego,

Abel Biel z Bleszna – burgrabia Wieluński (1376), starosta inowrocławski (1382–1383), starosta krzepicki (1390), podkomorzy wieluński (1414),

Ścibor ze Ściborzyc (1347-1414) – starosta brzeski, wojewoda siedmiogrodzki i komes komitatów górnowęgierskich,

Ścibor z Beckova (zm. 1434) – syn Ścibora ze Ściborzyc, możnowładca węgierski, komitatów górnowęgierskich,

Mikołaj Bydgoski – kasztelan bydgoski, baron węgierski,

Andrzej Podczaszy – brat Ścibora ze Ściborzyc, wojewoda trenczyński, baron węgierski,

Piotr Ścibor Poniecki (zm. 1471) – starosta generalny wielkopolski (1460), starosta malborski, dyplomata – doprowadził do pokoju toruńskiego w 1466,

Jan z Jani (Jański de Turze) (zm. 1461) – pierwszy wojewoda pomorski (1454), uczestnik walk z Zakonem,

Michał Maleczkowski – wielkorządca krakowski. Wcześniej żupnik olkuski i kuchmistrz wielki koronny (1576-1577)

Mikołaj Szarlejski (zm. 1457) – podstoli brzeski, kasztelan inowrocławski od 1438, starosta bydgoski od 1441, wojewoda inowrocławski od 1453, starosta tucholski od 1454, wojewoda brzesko-kujawski od 1457, starosta brodnicki, starosta gniewkowski; członek Związku Pruskiego. Z ramienia królowej Zofii Holszańskiej zarządzał również starostwem inowrocławskim i nieszawskim w latach 1435-1448,

Zygmunt Czechowicz (1831-1907) – członek Komitetu Prowincjonalnego Litewskiego i Prowincjonalnego Rządu Tymczasowego Litwy i Białorusi, zesłaniec, jeden z przedstawicieli XIX-wiecznego białoruskiego odrodzenia narodowego,

Michał Władysław Lniski (1723–1777) – podwojewodzi pomorski, marszałek pomorski konfederacji barskiej,

Józef Andrzej Mikorski (zm. po 1818) – kasztelan rawski od 1791, starosta gostyński 1779-1789, podkomorzy gostyński od 1774, pisarz Komisji Skarbowej Koronnej od 1764. Był jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej,

Wojskowi:

Mikołaj Kreza (-1574) – rotmistrz królewski

Kacper Karliński (1587) – starosta olsztyński, bohater obrony Olsztyna w 1587,

Jan Stachurski – generał major (1664),

Antoni Baranowski (generał) (1760-1821) – generał,

Józef Siemoński – generał adj. króla Poniatowskiego,

Karol Podgorski (zm. 1781) – generał major armii pruskiej,

Adam Mokrzecki (1856-1921) – generał major armii rosyjskiej, generał brygady Wojska Polskiego,

Bronisław Bohatyrewicz (1870-1940) – podpułkownik piechoty Armii Imperium Rosyjskiego, generał brygady Wojska Polskiego,

Wacław Krzywiec (1908-1956) – polski komandor porucznik, dowódca okrętu ORP Błyskawica

Włodzimierz Zagórski (generał) (1882-zaginął po 6 sierpnia 1927) – major Sztabu Generalnego Cesarskiej i Królewskiej Armii, generał brygady pilot Wojska Polskiego,

Artyści, pisarze, innowatorzy:

Marcin Poniecki (1448-1498) -syn Ścibora (Piotra) Ponieckiego, starosty generalnego Wielkopolski, Malborku etc.,

Maciej Kawęczyński (-1572) – wydawca i drukarz, działacz reformacji na Litwie,

Gabriel Słoński (1520-1598) – architekt i budowniczy, burmistrz Krakowa,

Krzysztof Boguszewski (-1635), malarz, żyjący i pracujący w Wielkopolsce,

Michał Sędziwój (Michael Sendivogius, Sędzimir) (1566–1636) – znany w całej Europie alchemik, lekarz i filozof,

Stanisław Bzowski (1567-1637) – dominikanin, przedstawiciel nurtu kontrreformacji, historyk Kościoła,

Rudolf Starzewski (1870-1920) – dziennikarz i publicysta, redaktor krakowskiego "Czasu". Pierwowzór postaci Dziennikarza w Weselu Wyspiańskiego, autor recenzji zamieszczonej w "Czasie" trzy dni po premierze,

Salomon Rysiński – polski paremiolog, pisarz,

Jan Czeczot (1796-1847) – jeden z najbardziej znanych poetów, etnografów na Białorusi,

Karolina Wojnarowska – (1814-1858) – pisarka, pisała pod pseudonimem Karol Nowowiejski,

Jan Kazimierz Ordyniec (1797-1863) – tłumacz, dziennikarz, działacz Wielkiej Emigracji,

Jan Aleksander Karłowicz (1836-1903) – etnograf, muzykolog, językoznawca, folklorysta, członek Akademii Umiejętności,

Mieczysław Karłowicz (1876-1909) – kompozytor, dyrygent. Autor kompozycji symfonicznych i poematów symfonicznych,

Władysław Chotkowski (1843-1926) – duchowny katolicki, historyk Kościoła, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego,

Stanisław Ostoja-Chrostowski (1897-1947) – artysta, profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie,

Stanisław Ostoja-Kotkowski (1922-1994) – artysta, W lutym 2008 archiwum prac Ostoi-Kotkowskiego na Uniwersity of Melbourne zostało wpisane do projektu UNESCO Memory of the World register for Australia, którego celem jest gromadzenie najbardziej wartościowych dokumentów obrazujących historię świata,

Kazimierz Zagórski (1883-1944) – fotograf i podróżnik, słynny w Europie za serie zdjęć zatytułowanych „Ginąca Afryka",

Adam Hrebnicki-Doktorowicz (1857-1941) – profesor ogrodnictwa, botanik,

Stanisław Doktorowicz-Hrebnicki (1888-1974) – profesor, geolog, inżynier górniczy, specjalista geologii złóż węgli oraz stratygrafii karbonu.

Janusz Ostoja-Zagórski (ur. 11.09.1943) – polski archeolog, profesor nauk humanistycznych, od 2012 rektor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy[potrzebne źródło].

Inżynierowie:

Kazimierz Siemienowicz – generał, inżynier-artylerzysta. Jego fundamentalne dzieło "Artis Magnae Artilleriae pars prima" przez 200 lat było podstawowym podręcznikiem artylerii w Europie,

Tadeusz Sendzimir – polski inżynier i wynalazca. Najbardziej znany z trzech wynalazków: Procesu Sendzimira, linii produkcyjnej do ciągłego walcowania blachy na zimno oraz tzw. Walcarki planetarnej. 90% światowej stali nierdzewnej przechodziło przez Proces Sendzimira.